Raia wa Tanzania John Magufuli alihutubia mkutano wakati wa maadhimisho ya Mei Mosi 2017. Picha kutoka Ikulu ya Tanzania .

Usiku wa kuamkia Mei Mosi, siku ambayo dunia imeitenga maalum kwa ajili ya kuwaenzi wafanyakazi, serikali ya Tanzania imewafukuza maelfu ya wafanyazi nchini humo.

Mnamo Aprili 28, Rais John Magufuli aliamuru kufutwa kazi mara moja kwa takribani watumishi 10,000 baada ya uchunguzi kubaini kwamba baadhi ya watumishi wa serikali wameajiriwa kwa kutumia sifa za kughushi.

“Hawa ni wezi kama wezi wengine,” Magufuli alinukuliwa akisema. “Wangeweza kufungwa kwa miaka saba kwa mujibu wa sheria.”

#Today‘s editoon #TheCitizenToday pic.twitter.com/W3Jak3P1sg

— The Citizen Tanzania (@TheCitizenTZ) 1 de mayo de 2017

Katuni ya Gazeti la The Citizen

Hatua hii inakuja baada ya serikali kubaini kwamba ilikuwa inapoteza mabilioni ya shilingi kila mwaka kuwalipa maelfu ya “wafanyakazi hewa.”

Taarifa,iliyoangazia zoezi la uhakiki wa sifa za watumishi wa serikali wapatao 450,000, iligundua kwamba Halmashauri za wilaya ziliongoza kwa idadi ya watumishi wa umma wenye vyeti vya kughushi ambavyo vilikuwa 8,718. Taasisi nyingine za umma kama Chuo Kikuu cha Sokoine kilichokuwa na watu 33 waliokuwa na sifa za kughushi na Shirika la Reli la Taifa likiwa na watu 24.

Habari za ‘Safi sana’

Haikuchukua muda mrefu kwa mtandao wa intaneti kueneza habari hizo.

Baadhi ya wtau walionesha kuwahurumia watumishi waliofukuzwa, wakimwomba Mungu kuwatia nguvu wale wenye vyeti feki.

Nyie ineni tu hayo majina yanayopita huko Whatsapp but hii ishu inaumiza sana kimaisha na kisaikolojia#Mungu awatie nguvu wenye#VyetiFeki

— Dr MASABURI-Njaa Boy (@emgeni) 29 de abril de 2017

Wengine walikuwa wakifanyia masihara suala hilo.

Kuanzia Jumanne ijayo, ukiona mtumishi wa umma haendi kazini, anacheza cheza na watoto hapo nyumbani, usiulize maswali mengi!???#VyetiFeki

— Charles Mtekateka (@mtekatekajr) April 29, 2017

Kwa ujumla, habari hizi zilipokelewa kwa kauli za “poa sana”, “safi sana” kwa sababu watu wamefurahishwa kwamba hatua zimechukuliwa dhidi ya suala hilo. Hata Rais wa zamani Benjamin Mkapa aliunga mkono hatua hiyo ya Magufuli hadharani, akisema uamuzi huo ulingojewa kwa muda mrefu.

‘…wanapenda kutoa kazi kwa ndugu zao…’

Kwa kweli, kuna watu wanaochukulia suala hili kijuu juu.

Hery Ayubu alitumia mtandao wa twita akiomba iwepo tume huru ya kupokea malalamiko.

Kuwepo na Tume Huru itakayopokea malalamiko ya wafanyakazi #vyetifeki . Serikali can not judge its own case. @MariaSTsehai @humanrightstz

— Heri Ayubu (@hyphym) May 1, 2017

Serikali haiwezi kuhukumu kesi yake yenyewe.

Wakati huo huo, chama kimoja cha upinzani, ACT-Wazalendokilitwiti kwamba ingawa wao wanaunga mkono nia ya serikali kupambana na vyeti feki, walihoji ikiwa zoezi hilo liligusa kila anayehusika.

Jambo la Pili lisilokuwa sawa, madai ya Waziri @AngellahKairuki kuwa mchakato wa uhakiki wa vyeti haujawagusa wanasiasa na wateule wa Rais

— Taifa Kwanza ✋ (@ACTwazalendo) April 30, 2017

Chama hicho kilidai kwamba uamuzi huo ulilenga kuwalinda baadhi ya wateule wa Rais.

Kutowagusa viongozi wa kisiasa katika zoezi la uhakiki wa vyeti ni ushahi wazi jinsi serikali inavyohaha kuwalinda baadhi ya wateule wa Rais pic.twitter.com/JBEnVyDJin

— Taifa Kwanza ✋ (@ACTwazalendo) April 30, 2017

Felix Milinga alikubaliana na taarifa kwamba baadhi ya Halmashauri zilikuwa na idadi kubwa ya wenye vyeti feki, akidai kwamba undugu ndio unaoamua nani apate kazi.

@millardayo Huko Halmashauri ndio haswa kunaongoza vyeti feki maana wanapeana sana kazi kindugu & kujuana kuliko kuangalia taaluma ya mhusika #VyetiFeki

— Felix Milinga (@FMilinga) May 1, 2017

‘Je, Mfumo unaotoa elimu chini ya viwango utashtakiwa?’

Huenda maoni yaliyopata umaarufu zaidi kwenye suala hili yalitoka kwa Profesa wa Sheria Issa Shivji aliyehoji hatua zitakazochukuliwa dhidi ya wale wenye vyeti halali lakini wenye elimu feki.

KtkKijiweni: Wenye vyetifeki wamefukuzwa/shtakiwa. Wenye vyeti halali lakini elimufeki, je?Mfumo unaotoa elimu chini ya viwango utashtakiwa?

— Issa Shivji (@IssaShivji) April 30, 2017

Dk Hellen Kijo-Bisimba, mkurugenzi mtendaji wa Kituo cha Haki za Binadamu, aliomba kwamba kwa siku zijazo serikali ihakikishe kwamba watu wenye vyeti feki hawaajiriwi.

“Vita dhidi ya vyeti feki lazima itazame mbele. Kuwe na mfumo wa kuhakikisha kwamba hakuna mtu anaweza kuajiriwa kama anatumia cheti feki,” Kijo-Bisimba aliliambia gazeti la Kiingereza la kila siku, The Citizen.

Kimataifa, baadhi ya watu walipongeza hatua hiyo ya Magufuli na walilifananisha tatizo la vyeti feki kwenye nchi nyingine. Baadhi ya watoa maoni kwenye ukurasa wa Facebook wa BBC Africa walipongeza hatua hiyo ya Rais wa Tanzania. “Rais amefanya kazi nzuri ya mfano,” Chimwemwe Tembo, ambaye wasifu wake unaonesha ametoka Malawi,aliandika:

Kwa kweli ni maendeleo mabaya. Nimesikia kwamba hata baadhi ya shahada ni za kughushi. Rais amefanya kazi nzuri. Hebu wale waliosota masomoni wapate kazi. Hapa Malawi kama hilo lingetokea, basi huwa ni mara chache lakini wengi wetu, tunatumia vyeti halali

Gezahegn Arebo, kutoka Ethiopia, pia alitoa sifa zilizojaa hisia:

Sasi sana Mhe Rais! Hili ni tatizo la Afrika, lakini viongozi hawana utashi wa kuchukua hatua; wao wenyewe ni feki!

Kiasi cha vyeti vinavyodaiwa kughushiwa na mwitikio wa watu unaonesha kwamba suala hili li kubwa nchini Tanzania. Inaonekana kama vile upatikanaji wa elimu na mfumo wa uajiri vikiunganisha na kujuana vimelilea suala hili kwa miaka mingi.